Aditivi za maziva se mogu definisati kao sredstva koja unose nova pozitivna svojstva ili poboljšavaju već postojeće karakteristike maziva. Prirodni ugljovodonici od kojih se sastoje mineralna ulja ne mogu na duže vreme zadovoljiti sve veće zahteve koji se postavljaju pred moderna maziva, zbog čega im se dodaju veštačke (sintetičke) supstance, koje se zajedničkim imenom nazivaju aditivi. Neki aditivi utiču na fizička svojstva baznih ulja, kao što su viskoznotemperaturske karakteristike, sklonost ka kristalizaciji parafina i dr, dok drugi imaju prvenstveno hemijski uticaj.
Glavna maziva komponenta motornih ulja su bazna ulja, koja se dobijaju preradom nafte. U postrojenjima za atmosfersku (frakcionu) destilaciju, principski posmatrano, prvo se izdvajaju benzini kao najlakše isparljive komponente, zatim dizel goriva kao srednje isparljive komponente i ono što ostane na kraju, kao najteže isparljive komponente, predstavlja polaznu sirovinu za dobijanje baznih ulja. Ona se proizvode u četiri ili pet frakcija po viskoznosti koje približno odgovaraju viskozitetnim brojevima SAE 10, 20, 30, 40 i 50.
Različiti izvori nafte imaju različite vrste nafte kao ugljovodoničnih jedinjenja. Najbolja bazna ulja se dobijaju iz parafinskih nafti. Međutim, ma kakvog kvaliteta bila, takva ulja se ne mogu direktno primeniti u motorima sa unutrašnjim sagorevanjem (i ne samo u njima), već se obavezno moraju podvrgnuti daljoj preradi i doradi.
Da bi se dobio potreban kvalitet (nivo kvaliteta motornih ulja), baznim uljima se dodaju određeni aditivi koji u svojoj suštini nemaju osobine maziva, ali koji omogućuju da bazna ulja postanu dobra maziva, koja će zadovoljiti sve zahteve definisane pojedinim standardima i tzv. specifikacijama. U današnje vreme u jedno motorno ulje se dodaje i do 20 procenata aditiva, dok ostalih 80 odsto čini bazno ulje. Prema najopštijim funkcijama, aditivi se dele u tri grupe i to: aditivi za zaštitu metalnih površina, aditivi za poboljšanje performansi mazivih ulja i aditivi za zaštitu samih mazivih ulja.
Aditivi za zaštitu metalnih površina služe da zaštite delove motora od habanja, da spreče rđu i koroziju, da održavaju delove motora čistim, da ne dozvole formiranje krupnih čestica u talozima, da spreče stvaranje “toplih” i “hladnih” taloga kao i formiranje lakova na košuljici klipa i na kraju, da poboljšaju situaciju u pogledu trenja u uslovima koji su bliski graničnom podmazivanju.
Aditivi za poboljšanje performansi mazivih ulja imaju zadatak da poboljšaju tečljivost ulja pri niskim temperaturama, da smanje promenu viskoznosti ulja pri promeni temperature, kao i da dovedu do bubrenja zaptivki, čime se obezbeđuje hermetičnost spoja spregnutih delova motora.
Aditivi za zaštitu mazivih ulja imaju ulogu koja se sastoji u sprečavanju stvaranja pene u ulju tokom rada motora, da uspore starenje motornog ulja prouzrokovanog oksidacionim pojavama i da spreče katalitičko dejstvo čestica metala na oksidaciju ulja.
Sasvim je jasno da postoji veliki broj aditiva koji se dodaju baznim uljima u cilju dobijanja finalnog proizvoda maksimalnog kvaliteta. Pokušaćemo da ih predstavimo pojedinačno.
Aditivi za poboljšanje indeksa viskoznosti
Ovi aditivi su nosioci važnih viskometrijskih karakteristika višegradnih motornih ulja, koji se mogu sumirati u sledećem: na niskim temperaturama je potrebno obezbediti tečljivost ulja, na visokim temperaturama potrebno je ulje određene viskoznosti kako bi se osigurala dovoljna debljina uljnog sloja i istovremeno njegova mala potrošnja i kod visokih pritisaka potrebno je ulje koje osigurava određenu debljinu uljnog sloja.
Aditivi za sniženje tačke tečenja
To su aditivi koji snižavaju najmanju temperaturu na kojoj ulje pokazuje svojstvo tečenja. Neka specijalna ulja zahtevaju naročito nisku tačku tečenja, koja se postiže procesom duboke deparafinacije. Obzirom da je ovo vrlo skup proces to se on izvodi do temperature od –8 °C do –18 °C. Dalje snižavanje tačke tečenja postiže se dodavanjem aditiva za snižavanje tačke tečenja.
Aditivi za poboljšanje otpornosti na opterećenje
Kada se povećava opterećenje između dve klizne površine odvojene uljem, smanjuje brzina i viskoznost, postepeno se smanjuje i debljina uljnog sloja do kritične granice, gde prestaje da važi zakon hidrodinamičkog podmazivanja. To dovodi do kidanja uljnog sloja i do kontakta vrhova površinskih neravnina, što za posledicu ima pojavu suvog trenja. U ovu grupu spadaju polarni aditivi, aditivi protiv trošenja i EP aditivi (za visoke pritiske).
Aditivi deterdženti
Danas nije moguće proizvesti moderno motorno ulje bez upotrebe deterdžentnih i disperzantnih aditiva. Ova vrsta aditiva ima zadatak da spreči formiranje taloga na metalnim površinama, da neutrališe kisele produkte sagorevanja i da zaštiti metal od korozivnog trošenja.
Aditivi disperzanti
Iako predstavljaju posebnu grupu aditiva, u suštini ne postoji oštro razgraničenje između disperznog i deterdžentnog delovanja. Konačni cilj delovanja disperzanata je, svojstvo održavanja disperzantnog (“rastvorenog”) svega onoga što ne pripada mazivom ulju, bilo da je porekla van ulja ili produkt termičko-oksidacijskog starenja ulja. Evo i primera; produkt koji je sigurno stran u ulju je voda, te ova vrsta aditiva ne dozvoljava njeno izdvajanje iz celokupne zapremine ulja.
Aditivi protiv korozije i rđe
Cilj korozijske zaštite je sprečiti pristup kiseonika ili neke druge agresivne supstance i vlage metalnoj površini.
Kao aditivi protiv rđe definišu se jedinjenja koja su u stanju (sama ili rastvorena u ulju) zaštititi neku površinu izloženu vodi, prisustvu kiseonika i vremenskom intervalu neophodnom za izazivanje pojave poznate pod nazivom rđanje.
Aditivi emulgatori
Emulzije se u osnovi sastoje od tri komponente: ulja, vode i emulgatora i kao takve najviše se koriste u operacijama mehaničke obrade metala, prilikom njegovog hlađenja. Zadatak emulgatora je da stvori uslove pod kojima će doći do rastvaranja jedne komponente (vode) u drugoj (ulje) ili obrnuto, iako to ne bi bilo moguće pod uobičajenim okolnostima.
Aditivi protiv penušanja
Stvaranje pene u mazivim uljima prilikom njihove eksploatacije može uzrokovati prekid podmazivanja, povećanu potrošnju kao i veću brzinu oksidacije maziva.
Ostali aditivi
Od ostalih aditiva koji se koriste u petrohemijskoj industriji pomenućemo deemulgatore, aditive protiv kapanja, baktericide, aditive – pokrivače mirisa i aditive za bojenje.
Iz dosada izloženog, važno je naglasiti sledeće; može se dogoditi da se aditivi nekog proizvođača ne “podnose” sa aditivima drugog, što za posledicu može da ima ozbiljne promene u pomešanim uljima dva proizvođača motornog ulja, koje bi se neminovno odrazile i na sam motor. Iz ovog razloga, smatra se nepoželjnim dolivanje ulja drugog proizvođača u motor u odnosu na ono koje je već u njemu
Preuzeto sa: www.motorna-vozila.com
